نمون برگ آموزش نقش های اصلی و تبعی در دستور زبان فارسی فایل word

نقش های کلمات، به طورکلّی بر چهار دسته اند:

1- نقش های اصلی: نهاد، فعل، مفعول، متمّم و مسند...

2- نقش های فرعی: قید، منادا

3- نقش های وابسته: مضافٌ الیه، صفت

4- نقش های تَبَعی: بدل، معطوف، تکرار

نقش های تبعی

الف: معطوف

به گروه اسمی پس از حرف عطف « معطوف» گفته می شود .

بهترین روش شناخت نقش معطوف، توجه به حرف عطف است .حروف عطف عبارتند از «و» و« یا» 

مثلاً در جمله ی« غنا در لغت ، سرود وآواز خوش است »  خوش آواز» پس از « و» عطف قرار گرفته ومعطوف است .

ویا درجمله ی« منطق الطیر یا مقامات طیور، اثر ارزشمند شیخ عطّار است »  و« مقامات طیور» معطوف است  به منطق الطیر

نکته:  حرف عطف  بین دو واژه یا دوگروه اسمی قرار می گیرد .

اگر نشانه های « و» و« یا » بین دوجمله آمده باشند دیگر حرف عطف نیستند  بلکه حرف ربط هم پایه سازند .

مثلاً در جمله ی« حضور کاوه  ، خرمن ظلم وتباهی را سوزانده است وبرباد داده است »  اولین «و» حرف عطف و

دومین «و» حرف ربط هم پایه ساز است .

ب: بدل 

وقتی  گوینده ، پس از یک گروه اسمی نیاز به توضیح ومعرّفی بیش تر درباره ی آن گروه داشته باشد ، 

بعد از یک درنگ( ویرگول) یک گروه اسمی دیگر می آورد که به  این گروه اسمی دوم « بدل » می گویند.

مثلاً در جمله ی « پدر او، آبتین ، روزی گرفتار شد ومغز سرش را به ماران دادند .« آبتین » بدل است .

یا در جمله ی« فرهاد، هنرمند تندیسگر، درآن کوه به بریدن سنگ مشغول می شود »  نقش اصلی را به« فرهاد »

می دهند وبه گروه  اسمی « هنرمند تندیسگر» بدل می گویند .

نکته : 1 « بدل» یک گروه اسمی است؛ جمله نیست .مثلاً در جمله ی مستقل زیر

« این شهر، که از شلوغ ترین شهرهای ایران است، تهران نام دارد » جمله ی مشخص شده  یک جمله ی وابسته است 

که در باره ی نهاد توضیح داده است ؛ ا مّا  چون یک جمله است  پس نمی تواند بدل باشد .

نکته : 2  توجه کنید  که مسند را بدل اشتباه نگیرید .

نقش مسند گاهی طوری بعداز نهاد قرار می گیرد که اگر جمله را کامل نخوانید ونقش های اصلی را مشخص نکنید 

 ممکن است آن را با بدل اشتباه بگیرید  مثلاً  در جمله ی زیر:

خسرو مظهر غرور وفرهاد نمونه ی خاکساری وپاکبازی است .گروه اسمی« مظهر غرور» مسند است  که ممکن است 

با بدل اشتباه گرفته شود .

ج:تکرار:

وقتی یک گروه اسمی برای بار دوم ، با هدف تاکید تکرار شود ، نقش آن تابع لفظ قبلی است ، 

نقش اصلی را به اولی می دهیم وبه دومی تکرار می گوییم مثلاً جمله ی زیر:

کتاب را خوانندم ، کتاب

نکته :  نقش تبعی تکرار را با تکرار در آرایه های ادبی اشتباه نگیرد.

نکاتی بیش تر در مورد نقش های تبعی:

1- « یا » نشانه ی معطوف  محسوب می شود.

2- وقتی در گروه ، چند معطوف داشته باشیم ، غالباً فقط نشانه ی عطف آخری ذکر می شود

وبه جای قبلی ها ویرگول می گذارندمانند « مثنوی ، قصیده وغزل در  جمله ی زیر:

« اشعار او معمولاً مثنوی، قصیده وغزل  است » 

مثنوی:مسند     قصیده : معطوف به مسند       غزل : معطوف به مسنند 

3- برای پیدا کردن « بدل » خیلی به ویرگول دل خوش نکنید ؛

 منظور از ویرگول درنگی است که در هنگام تلفظرعایت می شودو

برای این که درنگ را تشخیص دهید باید خودتان جمله را بخوانید  مانند جمله یزیر:

« خسرو پرویز  شهریار خوش گذران ساسانی ..و

4- در شناخت نقش های تبعی باید اوّل نقش های اصلی جمله را تشخیص دهیم 

سپس دنبال نقش های تبعی برویم  مثلاًدر جمله ی زیر:

« راست است که رستم قهرمان فردوسی ومظهر بسیاری از پسندها وآرزوهای ملّت بوده » 

« قهرمان فردوسی» در این جمله نقش مسند دارد ونباید با بدل اشتباه گرفته شود .

5- نقش تبعی می تواند تابع هریک از نقش های اصلی باشد ، حتی صفت ومضاف الیه 

مثلاً: در جمله ی « شناختن......... وظیفه ای است خطیر ودل پذیر»    دل پذیر: معطوف به صفت است .

6- وقتی ضمیر مشترک دقیقاً بعدا زضمیر شخصی قرار بگیرد « بدل » است .مانند:

« من ، خود ، به چشم خویشتن دیدم که جانم می رود .»    خود : بدل است .